ΔΕΛΤΙΟ ΤΥΠΟΥ - Ανακοίνωση της ΕΠΕ για την προσφυγική κρίση και τα πολύνεκρα ναυάγια στις 22 Ιανουαρίου 2016

Αθήνα, 24-1-2016

Εδώ και ένα περίπου χρόνο οι προσφυγικές ροές που καταφθάνουν στα νησιά του Αιγαίου έχουν αυξηθεί κατακόρυφα. Σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία της Ύπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες (UNHCR)¹, στους δώδεκα μήνες του 2015 οι καταγεγραμμένες αφίξεις στην Ελλάδα έφτασαν τις 856.723. Περίπου το 30% ήταν ανήλικοι έφηβοι, μικρά παιδιά και βρέφη, πολλά εξ' αυτών χωρίς κανένα κηδεμόνα να τα συνοδεύει.

Μέχρι τον Οκτώβριο του 2014 και για ένα χρόνο η Ε.Ε. χρηματοδότησε με 1,8 δις ευρώ την επιχείριση "Mare Nostrum" στη Μεσόγειο². Το αποτέλεσμα ήταν 150.000 άνθρωποι να φτάσουν ασφαλώς από τη Β. Αφρική σε Ευρωπαϊκό έδαφος μέσω Ιταλίας. Την επιχείρηση αυτή διαδέχτηκε η "Triton" της Frontex³, με λιγότερα μέσα και πολύ σημαντικό περιορισμό της έκτασης επιτήρησης για έρευνα και διάσωση. Το αποτέλεσμα ήταν ο δεκαπλασιασμός των πνιγμών τους επόμενους μήνες, με αποκορύφωμα δύο μεγάλα ναυάγια τον Απρίλιο του 2015 ανοικτά του νησιού Λαμπεντούζα, τα οποία κόστισαν τη ζωή σε τουλάχιστον 1.000 ανθρώπους και οδήγησαν σε διεθνείς εκκλήσεις για επανέναρξη της "Mare Nostrum", χωρίς όμως ανταπόκριση από την Ε.Ε. και την Ιταλία.

Στην Ελλάδα, το Φεβρουάριο του 2012 ξεκίνησε η καθολική "σφράγιση" των χερσαίων συνόρων στον Έβρο με νέους φράκτες και τάφρους αποτροπής πρόσβασης. Τον ίδιο χρόνο, από τον Έβρο πέρασαν περίπου 30.427 άνθρωποι, όλοι ως "παράνομοι μετανάστες" (κανείς δεν αναγνωριζόταν από την Ε.Ε. τότε ως "πρόσφυγας"), καθώς δεν υπήρχε δυνατότητα χορήγησης άδειας εισόδου και παραμονής στη χώρα. Το έργο ολοκληρώθηκε 11 μήνες αργότερα και από τις αρχές του 2013 η πρόσβαση στην Ελλάδα μέσω ξηράς ουσιαστικά εκμηδενίστηκε.

Παρόλα αυτά, οι προσφυγικές ροές όχι μόνο δεν μειώθηκαν, όπως ανέμεναν κάποιοι, αλλά αντίθετα αυξήθηκαν και απλώς "μετακινήθηκαν" προς τα θαλάσσια περάσματα στα νησιά του ανατολικού Αιγαίου. Έτσι, αντί η καταγραφή και η διέλευση να ολοκληρώνεται το πολύ μέσα σε μια μέρα (η μετακίνηση Έβρος-Ειδομένη διαρκεί μόλις τέσσερις ώρες), οι πρόσφυγες που φτάνουν στα νησιά χρειάζονται περίπου δύο εβδομάδες για να φτάσουν στην Ειδομένη. Αυτό σημαίνει σε απλά νούμερα ότι ο αντίστοιχος όγκος πληθυσμού που μετακινείται εντός της Ελλάδας έχει πολλαπλασιαστεί: Με περίπου 6.000-10.000 αφίξεις την ημέρα (καλοκαιρινή περίοδος), στη χώρα μας βρίσκονται καθημερινά περίπου 100.000-150.000 πρόσφυγες που προσπαθούν να φτάσουν στα βόρεια σύνορά μας και να εισέλθουν στην κεντρική Ευρώπη, με κάθε μέσο, το συντομότερο δυνατό.

Όμως, το σημαντικότερο αποτέλεσμα του κλεισίματος των συνόρων στον Έβρο, ως μέρος της γενικότερης αλλαγής πολιτικής της Ε.Ε. στο ζήτημα αυτό, ήταν το γεγονός ότι το πέρασμα των προσφύγων προς την Ευρώπη έγινε (αποδεδειγμένα) πολύ πιο επικίνδυνο και θανατηφόρο, ήδη από τον πρώτο χρόνο.

Το 2014 και 2015 οι θάνατοι από πνιγμό ή υποθερμία έφτασαν τα 3.500 και 3.771 άτομα αντίστοιχα, αύξηση κατά 583% και 629% σε σχέση με το 2013, όταν ουσιαστικά ξεκίνησε η ριζική μεταστροφή στην πολιτική της Ε.Ε. απέναντι στην προσφυγική-μεταναστευτική κρίση, από ουδέτερη/θετική σε "κλειστών συνόρων" και αμυντική προς τις εισερχόμενες ροές. Ταυτόχρονα, μόνο το 2015, η Ελλάδα ξόδεψε τουλάχιστον 300 εκατ. ευρώ για τη διαχείριση του προσφυγικού κύματος⁴, δηλαδή έξοδα για τις αυξημένες περιπολίες στα νησιά, τις καθημερινές επιχειρήσεις έρευνας και διάσωσης, την παροχή πρόσθετης ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης στα νοσοκομεία των νησιών, τις μετακινήσεις ομάδων με πλοία και πούλμαν, χωρίς να υπολογίζονται η παροχή διατροφής, ένδυσης και στέγασης που παρέχονται εξ' αρχής σχεδόν αποκλειστικά από εθελοντικές ομάδες και ΜΚΟ (με ιδίους πόρους).

Η Ένωση Πληροφορικών Ελλάδας (ΕΠΕ) είναι επιστημονικός φορέας που έχει ως αντικείμενο την Πληροφορική, όχι τη χάραξη μεταναστευτικής πολιτικής ή επιτήρησης συνόρων. Είναι όμως αδύνατο για κάθε λογικό ον και άνθρωπο πάνω από όλα να μην εξοργίζεται με την παγερή αδιαφορία των κέντρων χάραξης της πολιτικής της Ε.Ε. στο προφανές και αυταπόδεικτο γεγονός: τα κλειστά σύνορα κοστίζουν ζωές.

Στις 22 Ιανουαρίου τα ξημερώματα, σε δύο διαφορετικά ναυάγια^5,6,7 σε Φαρμακονήσι και Καλόλιμνο, περισσότεροι (άγνωστο ακόμα πόσοι) από 45 άνθρωποι πνίγηκαν μέσα σε λιγότερο από 6 ώρες. Ανάμεσά τους 17 παιδιά. Πρόκειται για ένα από τα πιο θανατηφόρα 24ωρα για την Ελλάδα τους τελευταίους 18 μήνες⁸, αφότου τα κύματα προσφυγικών ροών άρχισαν να αυξάνονται με εκθετικούς ρυθμούς.

Είναι πολύ δύσκολο να περιγράψει κανείς τις συνθήκες στις οποίες οικογένειες ολόκληρες, έγκυες γυναίκες, μικρά παιδιά, άνθρωποι που δεν έχουν ποτέ στη ζωή τους θάλασσα, καλούνται να πληρώσουν διακινητές και να διασχίσουν τα θαλάσσια περάσματα προς τα νησιά του ανατολικού Αιγαίου μέσα σε πλαστικές βάρκες-παιχνίδια, με ψεύτικα σωσίβια, πολλές φορές σε συνθήκες τρικυμίας ή και χιονόπτωσης⁹. Ακόμα πιο δύσκολο, όμως, είναι να εξηγήσει κάποιος γιατί αυτοί οι άνθρωποι πρέπει να εκτίθενται σε τόσο δύσκολες συνθήκες και σε σοβαρότατο κίνδυνο για τη ζωή τους, καθώς η Ε.Ε. δεν επιτρέπει την κανονική είσοδό τους στις χώρες πρώτης υποδοχής και τη διευκόλυνση μετάβασής τους στις χώρες τελικού προορισμού με όλες τις νόμιμες διαδικασίες.

Όποιες κι αν είναι οι κεντρικές στρατηγικές κατευθύνσεις της Ε.Ε., όποιες κι αν είναι οι πολιτικές ισορροπίες μεταξύ των κρατών, όποιο κι αν είναι το κόστος, ένα πράγμα είναι σίγουρο, αδιαπραγμάτευτο και πρώτο ως προτεραιότητα:

Πρέπει να σταματήσουν να χάνονται ανθρώπινες ζωές, ό,τι κι αν χρειαστεί – τώρα.

Δεν υπάρχει καμία πολιτική, καμία αιτιολόγηση και καμία διαπραγμάτευση που να μπαίνει ως προϋπόθεση σε αυτό. Οτιδήποτε άλλο έπεται, ως προτεραιότητα ή ως πολιτική στάση οποιουδήποτε Ευρωπαϊκού κράτους, εντός ή εκτός της Ε.Ε.

Η ΕΠΕ έχει ήδη αναλάβει να βοηθήσει και να συνεισφέρει με τα μέσα και στον τομέα που μπορεί καλύτερα από οποιονδήποτε άλλο: με την τεχνογνωσία της στις Τεχνολογίες Πληροφορικής και Τηλεπικοινωνιών (ΤΠΕ). Ήδη από τα τέλη του Οκτωβρίου 2015 έχει ξεκινήσει διεθνή πρωτοβουλία συνεργασίας με το Sahana Foundation^10,11 για την επιχειρησιακή εφαρμογή της αντίστοιχης web πλατφόρμας Sahana^12,13, με σκοπό το συντονισμό και την υποστήριξη διοικητικής μέριμνας (logistics) όλων των εθελοντικών ομάδων και ΜΚΟ στα νησιά πρώτης υποδοχής, ξεκινώντας από τη Λέσβο (βλ. επισυναπτόμενο [1]).

Παράλληλα, για την κάλυψη των αντίστοιχων άμεσων αναγκών, συντονίζει την ανάπτυξη ξεχωριστών εργαλείων "άμεσης εφαρμογής" (rapid deployment) σε Χίο¹⁴ και Λέσβο, τα οποία αυτές τις μέρες βρίσκονται στο στάδιο τελικών δοκιμών και εντός του Φεβρουαρίου θα είναι έτοιμες για επιχειρησιακή χρήση από τις ομάδες εκεί. Για όλα τα παραπάνω η ΕΠΕ βρίσκεται σε συνεχή επικοινωνία με τους τοπικούς φορείς των Δήμων και της Περιφέρειας στα νησιά, καθώς και με τις μεγαλύτερες διεθνείς ΜΚΟ (ΓΧΣ, ΓτΚ, IRC, UNHCR, ICRC), με σκοπό την καλύτερη ένταξη των εργαλείων αυτών στις υπάρχουσες δομές και διαδικασίες.

Πέρα όμως από τα παραπάνω, που είναι στην ουσία τους αντιμετώπιση του "συμπτώματος" και όχι της "ασθένειας" του προσφυγικού ζητήματος, η ΕΠΕ οφείλει να τονίσει την ανάγκη αντιμετώπισης της προσφυγικής κρίσης στη ρίζα της, με όρους ορθολογικής ανάλυσης και ανθρωπιστικών αρχών.

Συγκεκριμένα, οι προσφυγικές-μεταναστευτικές ροές (στην ουσία δεν έχουν σημαντική ποιοτική διαφορά/αιτία) οφείλουν να αναλυθούν σε τρία επίπεδα:

(α) ως προς την αφετηρία, δηλαδή τις χώρες αναχώρησης,

(β) ως προς τη μετάβαση, δηλαδή τους τρόπους και τις συνθήκες μετακίνησης,

(γ) ως προς τον οριστικό προορισμό, δηλαδή της χώρες τελικής υποδοχής.

Ως προς το (α), είναι φανερό ότι η σημαντικότερη αιτία του προβλήματος είναι ο πόλεμος στις χώρες-αφετηρίες. Η συντριπτική πλειοψηφία των ανθρώπων που φτάνουν στην Ελλάδα μέσω Τουρκίας προέρχονται από τη Συρία, το Αφγανιστάν και το Ιράκ. Η πολιτική των κρατών-μελών, αλλά και της Ε.Ε. γενικότερα, τις τελευταίες δύο δεκαετίες έχει συμβάλει αποφασιστικά στη δημιουργία και στη διατήρηση εμπόλεμων ζωνών και τεράστιων μη-κατοικήσιμων πλέον περιοχών στις χώρες αυτές, είτε λόγω ολοκληρωτικής καταστροφής, είτε λόγω ένοπλων συρράξεων, είτε λόγω της εμφάνισης ακραίων ένοπλων οργανώσεων (Ταλιμπάν, ISIS, κτλ).

Συνεπώς, η πιο σημαντική ευθύνη της Ε.Ε. είναι αφενός να καταστείλει κάθε τέτοιο κίνδυνο για το γενικό πληθυσμό και αφετέρου να συμβάλλει με κάθε μέσο στην οριστική παύση των εχθροπραξιών. Αυτά σημαίνει άμεση απεμπλοκή όχι μόνο από τις στρατιωτικές επιχειρήσεις στις περιοχές αυτές, αλλά ταυτόχρονα απόσυρση κάθε είδους στήριξης ή ανοχής προς οποιαδήποτε εμπόλεμη πλευρά, ειδικά προς τις ακραίες ομάδες. Ταυτόχρονα, υποστήριξη και προστασία του πληθυσμού μέσω παροχής ανθρωπιστικής βοήθειας, ώστε ουσιαστικά να μην υπάρχει πλέον άμεσος κίνδυνος επιβίωσης και άρα μικρότερη τάση φυγής προς ασφαλέστερες περιοχές.

Ως προς το (β), θα πρέπει πλέον να γίνει σαφές σε κάθε πλευρά αυτό που τονίστηκε παραπάνω. Ότι δηλαδή όσο υπάρχει άμεσος κίνδυνος επιβίωσης, οι προσφυγικές ροές θα συνεχίσουν να έρχονται προς την Ευρώπη, με κάθε μέσο και υπό οποιεσδήποτε συνθήκες. Οι άνθρωποι που αφήνουν τη χώρα τους, τα σπίτια και τις περιουσίες τους, που βάζουν σε άμεσο κίνδυνο τη ζωή των παιδιών τους και τη δική τους, προφανώς το κάνουν επειδή έχουν πάρα πολύ σοβαρό λόγο και το κάνουν μόνο ως τελευταία επιλογή. Θα πρέπει να κατανοήσουν όλοι ότι κάποιος που γράφει το όνομά του και το τηλέφωνο της οικογένειάς του στο σωσίβιο¹⁵, πριν αποτολμήσει το θαλάσσιο πέρασμα προς την Ελλάδα, είναι απελπισμένος. Το κλείσιμο των συνόρων και η περαιτέρω παρεμπόδισή τους στο ταξίδι, είτε υψώνοντας φράκτες, είτε μειώνοντας τις επιχειρήσεις διάσωσης, είτε επιτρέποντας επιλεκτικά την είσοδο σε ομάδες βάσει φυλετικών ή θρησκευτικών κριτηρίων (ήδη έχει ξεκινήσει¹⁶), όχι μόνο δεν λύνει κανένα πρόβλημα αλλά αντίθετα κοστίζει όλο και περισσότερες ζωές.

Συνεπώς, σε ότι αφορά τις συνθήκες του ταξιδιού των προσφυγικών ροών, αν η Ε.Ε. θέλει ως σύνολο να εξακολουθεί να πρεσβεύει την "Ευρώπη των λαών" και τις βασικές αρχές του Ανθρωπισμού, θα πρέπει να υιοθετήσει πολιτικές "ασφαλούς μετάβασης"¹⁷, με κάθε τρόπο. Αυτό πρακτικά σημαίνει:

1. Σημαντική στροφή προς τη διευκόλυνση και προστασία, αντί της παρεμπόδισης, της εισόδου στις χώρες της πρώτης υποδοχής, ιδιαίτερα στα θαλάσσια σύνορα όπου υπάρχει σοβαρότατος κίνδυνος για την απώλεια ζωών.

2. Σημαντική υποστήριξη και κεντρικός συντονισμός στην παροχή αρωγής και ανθρωπιστικής βοήθειας, αντί στην επιτήρηση συνόρων και στην εγκατάσταση τεχνικών μέτρων "αυτοπροστασίας" (φράκτες, "buffer zones", κτλ).

3. Σημαντική αύξηση των κονδυλίων εκ μέρους της Ε.Ε. για τη στήριξη των προσφυγικών ροών (τρόφιμα, μετακίνηση, προσωρινή στέγαση), ιδιαίτερα των πιο ευάλωτων ομάδων (π.χ. ασυνόδευτοι ανήλικοι), αντί της ανοχής απαράδεκτων πολιτικών που γυρίζουν την Ευρώπη σε σκοτεινές εποχές του παρελθόντος (βλ. κατάσχεση χρημάτων/κοσμημάτων προσφύγων σε Δανία, Ελβετία και Γερμανία)^18,19,20.

4. Σημαντική βελτίωση των διαδικασιών και της ταχύτητας διεκπεραίωσης στα κέντρα ταυτοποίησης-καταγραφής, καθώς και στην προσαρμογή των προβλέψεων της Συνθήκης Σένγκεν και του Δουβλίνο-ΙΙ στη νέα Ευρωπαϊκή πραγματικότητα, σε ότι αφορά τη μετακίνηση πληθυσμών από/προς την Ε.Ε. αλλά και μεταξύ των κρατών (βλ. μονομερές κλείσιμο συνόρων).

Τέλος, ως προς το (γ), θα πρέπει να καταστεί πλέον σαφές σε όλους, ειδικότερα στα κράτη της κεντρικής και βόρειας Ευρώπης, ότι οι προσφυγικές και μεταναστευτικές ροές είναι ένα παγκόσμιο φαινόμενο, για το οποίο μάλιστα κάποιες εξ' αυτών ευθύνονται περισσότερο από άλλες, άμεσα ή έμμεσα. Η κρίση δεν είναι ένα πρόβλημα που απλά τυχαίνει να τους "χτυπά την πόρτα" στα σύνορα, άρα θεωρούν ίσως ότι η καλύτερη λύση είναι απλώς να "κλειδώσουν την πόρτα". Οι προσφυγικές ροές δεν πρόκειται να σταματήσουν σε κανένα εμπόδιο μέχρι οι άνθρωποι να φτάσουν, αργά ή γρήγορα, στον προορισμό τους, εκεί όπου θα αισθάνονται ασφαλείς να ξεκινήσουν και πάλι τη ζωή τους με μια νέα αρχή. Κάθε κράτος που κλείνει τα μάτια και τα αυτιά σε αυτή την πραγματικότητα στην ουσία γίνεται μέρος του προβλήματος όλων των υπολοίπων κρατών^21,22,23 και ασφαλώς απομακρύνεται ταυτόχρονα όλο και περισσότερο από την ίδια την υπόσταση του Ευρωπαϊκού οικοδομήματος, σύμφωνα με την Ιδρυτική Διακήρυξη της Ε.Ε. και τη Χάρτα των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων του Ο.Η.Ε.

Συνεπώς είναι απαραίτητο η Ε.Ε. και ολόκληρη η Ευρώπη να επανεξετάσει ουσιαστικά την πολιτική των "κλειστών συνόρων", όχι μόνο στα σημεία πρώτης υποδοχής αλλά και μεταξύ των κρατών στο εσωτερικό της, καθώς είναι βέβαιο πως με την παρούσα κατάσταση και την άκρως μεροληπτική στάση όλο και περισσότερων κρατών οδηγούμαστε στην εκ των πραγμάτων διάλυση οποιασδήποτε διακρατικής συμφωνίας τύπου Σένγκεν ή Δουβλίνο-ΙΙ.

Η ΕΠΕ θα συνεχίσει να είναι σε πλήρη επιφυλακή και να συνεισφέρει, με όποιο τρόπο μπορεί, στην αποτελεσματική αντιμετώπιση της προσφυγικής κρίσης, έχοντας ως βασικό γνώμονα τις Ανθρωπιστικές Αρχές και το Διεθνές Δίκαιο σε κάθε επίπεδο.

Το Διοικητικό Συμβούλιο
της Ένωσης Πληροφορικών Ελλάδας

URL: https://www.epe.org.gr, mailto:info<στο>epe.org.gr

Επισυναπτόμενα:

[1] "Sahana4Greece" - Ενημερωτικό φυλλάδιο (Νοε/2015) - http://is.gd/uJuEi1

1 UNHCR Refugees/Migrants Emergency Response – Mediterranean (Greece) - http://data.unhcr.org/mediterranean/country.php?id=83

2 http://www.marina.difesa.it/EN/operations/Pagine/MareNostrum.aspx

3 http://europa.eu/rapid/press-release_MEMO-14-566_en.htm

4 http://www.efsyn.gr/arthro/poso-stoihizei-o-thanatos-enos-prosfygopoyloy

5 The Guardian (22/1/2016): "Dozens drown off Greek islands in deadliest January for refugees" http://www.theguardian.com/world/2016/jan/22/dozens-dead-as-two-boats-sink-off-greece

6 I.B.Times (22/1/2016): "At least 21 dead as 2 migrant boats sink in Greece" http://www.ibtimes.co.in/least-21-dead-2-migrant-boats-sink-greece-664165

7 BBC News (22/1/2016): "Migrant crisis: Dozens drown in shipwrecks off Greece" http://www.bbc.com/news/world-europe-35383371

8 http://www.huffingtonpost.com/entry/boats-capsize-greek-island-42-people_us_56a2398ae4b0d8cc1099a9ae

9 "Μάχη επιβίωσης στα παγωμένα νερά και στον χιονιά" - Αποστολή του "Έθνους" στη Λέσβο (21/2/2016) - http://is.gd/S8i3OY

10 https://www.epe.org.gr/index.php?id=19&tx_ttnews%5Btt_news%5D=9764&cHash=db7fafb24112ecf76041302cef7cf66a

11 https://www.epe.org.gr/index.php?id=19&tx_ttnews%5Btt_news%5D=9870&cHash=51bcbe6c97adfe6a07024fd168c5d403

12 http://sahana.ict4dascgr.eu/

13 http://refugees.sahana.io/

14 http://chios.prometheus.online/

15 http://is.gd/gg23cA -- http://is.gd/6ZnWP7 -- http://is.gd/iozDyn

16 http://m.independent.mk/articles/26700/Single+Refugee+Men+Will+Not+Be+Allowed+to+Enter+Europe

17 MSF International (19/1/2016): "Migration: European policies dramatically worsened the so-called 2015 'refugee crisis' " http://is.gd/dTHcc0

18 https://www.rt.com/news/329736-germany-denmark-refugees-confiscate/

19 http://www.ibtimes.co.uk/refugee-crisis-germany-follows-denmark-seizes-jewellery-valuables-refugees-1539381

20 http://www.independent.co.uk/news/world/europe/germany-follows-switzerland-and-denmark-to-seize-cash-and-valuables-from-arriving-refugees-a6828821.html

21 http://www.ft.com/intl/cms/s/0/c40504cc-c12b-11e5-9fdb-87b8d15baec2.html

22 http://mignatiou.com/2016/01/evropaiko-schedio-perifraxis-tis-elladas-apokalipti-i-efimerida-ft/

23 http://www.ert.gr/prosorino-apoklismo-tis-elladas-apo-ton-choro-sengken-protini-i-afstriaki-ipourgos-exoterikon/